Historia parafii i kościoła w Jaćmierzu
Parafia Jaćmierz została erygowana w II poł. XIV w., zapewne podczas lokacji osady przez króla Kazimierza Wielkiego. Po raz pierwszy jej istnienie potwierdza w 1441 r. przywilej fundacyjny parafii w Zarszynie. Występuje tam świadek Jan, pleban z Jaćmierza. Uposażenie istniejącej parafii powiększył w roku 1460 Fryderyk, dziedzic Jaćmierza i Bażanówki, miecznik sanocki, a następnie w roku 1650 Regina Konstancja z Konar Balowa, chorążyna przemyska.
Pierwotny kościół parafialny, drewniany, p.w. św. Jana Chrzciciela, wybudowany został w związku z utworzeniem parafii. Po lokacji miasta między rokiem 1428 a 1437 dotychczasowy kościół znalazł się w obrębie tzw. Przemieścia Krakowskiego. Po roku 1460 wybudowano w mieście nowy kościół drewniany p.w. Wniebowzięcia NMP. Około roku 1559 zamienili go na zbór protestancki kolatorzy: Stanisław Drohojowski, kasztelan przemyski i jego żona Dorota. Kościół ten w roku 1624 spalili Tatarzy pod dowództwem Kantymina. Po tym wydarzeniu Msze św. i nabożeństwa kościelne odbywały się w kościele p.w. św. Jana Chrzciciela. W roku 1775 wizytator parafii udzielił zgody na jego rozbiórkę, polecając, aby na jego miejscu wystawiono kapliczkę.
Obecny kościół parafialny, drewniany, został wzniesiony w roku 1640 staraniem proboszcza jaćmierskiego Jana Kazimierza Oleszko, doktora obojga praw i dziekana krośnieńskiego. Konsekrował go 4 XI 1663 r. biskup Stanisław Sarnowski pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i Wszystkich Świętych. W kościele tym znajdował się obraz Najświętszej Maryi Panny słynący łaskami. W roku 1737 w wyniku pożaru kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Odbudowała go i powiększyła w roku 1760 Anastazja z Grabowskich Śleszyńska, kasztelanowa brzezińska. Dodano wówczas wieże, kruchtę, a korpus podzielono na trzy nawy. Odnowiony kościół konsekrował bp Gołaszewski w 1768 r. W XIX dobudowano dwie kaplice tworzące transept. Kościół odnawiano w okresie międzywojennym, a także w latach 1997-2004.
Parafia jaćmierska szczyci się swoim zabytkowym kościołem. Jest jednym z nielicznych dwuwieżowych kościołów drewnianych, naśladujących barokową architekturę murowaną.
Jest budowlą barokową o konstrukcji zrębowej z wieżami i kruchtą o konstrukcji słupowej. Do zamkniętego trójbocznie prezbiterium przylega zakrystia. Ściany zewnętrzne pobite gontem, wzmocnione lisicami. Pod okapem profilowany gzyms. Nawę i prezbiterium kryje dach dwukalenicowy. W głównej fasadzie dwie wieże ozdobnie szalowane deskami. Dwukondygnacyjne przedzielone profilowanym gzymsem okapowym, z pilastrami w narożnikach i barokowymi hełmami.
Nawa główna świątyni otwiera się do bocznych naw profilowanymi arkadami. Ścianę tęczową spina belka z poźnobarokowymi rzeźbami pasji. Chór muzyczny również poźnobarokowy, wsparty na arkadach. Późnogotycki fazowany portal z kruchty do kościoła (poł. XVII w.) ma wykrój oślego grzbietu. Polichromia w zakrystii – stylizowane liście kantu z XVIII w., sceny figuralne w prezbiterium i nawie z XIX i XX w. Wyposażenie wnętrza – barokowo-rokokowe, przeważnie z XVIII w. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem (styl „Salus Populi Romani”) z II poł. XVII w.
W kategoriach zabytkoznawczych kościół parafialny w Jaćmierzu należy do cenniejszych lepiej zachowanych i wyposażonych drewnianych budowli w Polsce południowej. Zabytek ten jest ponadto jedną z nielicznych drewnianych świątyń w dawnych ośrodkach miejskich.
